માણસાઈનો સંબંધ

ચલતી ચક્કી દેખ કે દિયા કબીરા રોય 

દો પાટણ કે બીચ મેં સાબુત બચા ના કોઈ 

ઉપરોક્ત કબીરના દોહો આજે સાંભળ્યું અને વિચારવા લાગ્યો - હા ઝીંદગીમાં આપને ઘણું બધું જોઈએ છીએ, અનુભવીએ છીએ, ઘણી જાતની પરિસ્થિતિનો સામનો કરીએ છીએ. આજે દરેક સંબંધોની વ્યાખ્યા કેટલી અઘરી થઇ ગઈ છે. સંબંધનો પ્રથમ અર્થ અપેક્ષા છે.  જયારે આ બાબતનો પોતાની ઉપર ચિંતન કરીએ તો ખબર પડે છે કે આપને દરેક સંબંધમાંથી કેટલી બધી અપેક્ષા રાખીએ છીએ. જયારે આ આપેક્ષા અને આશા ના રહે ત્યારે જ પ્રેમ અને માણસાઈનો સંબંધ બંધાય છે. સંબંધો માં લગભગ બધી જ ગુચવાનો અપેક્ષા થી જ આવે છે. 

મને એક વાત કહેવામાં આવી કે  - સામાન્ય રીતે જયારે કોઈ આપણા ઘર કરતા મોટું ઘર બનાવે કે મોટી ગાડી લઇ આવે તો આપણ ને કશું ફેર ના પડે પણ જયારે આપનો સંબંધી લઈને આવે છે ત્યારે ઈર્ષ્યા અનુભવીએ છીએ. મેં આ બાબતનો ઘણો વિચાર કર્યો. જો ઈર્ષ્યા થાય તો સંબંધ માણસાઈનો ના કહેવાય. મારામાં ઈર્ષ્યા ના આવે એ મારે જોવાનું રહ્યું. અને હા, મને ઈર્ષ્યા નઈ થાય કારણ કે એનો મતલબ એમ થાય કે હું મારી જરૂરિયાતો વિષે સચેત નથી. જો જરૂરિયાત હોય તો મારામાં એને  પૂરી કરવાની સક્ષમતા હોવી જોઈએ. સક્ષમ વ્યક્તિ સામાન્ય રીતે સંતોષી હોય છે. અહી સક્ષમતા કોને કહેવી એ પણ અઘરો પ્રશ્ન છે કારણ કે જરૂરિયાતો નો વ્યાખ્યા દરેક વ્યક્તિ માટે અલગ હોય છે.  

શંભુ શરણે પડી

શંભુ શરણે પડી માંગુ ઘડીયે ઘડી દરશન આપો
દયા કરી શિવ દરશન આપો

તમો ભક્તોના ભય હરનારા, શુભ સૌનું સદા કરનારા,
હું તો મંદમતિ તારી અકળ ગતિ, કષ્ટ કાપો
દયા કરી દરશન શિવ આપો
-- શંભુ શરણે પડી

અંગે ભસ્મ સ્મશાનની ચોળી, સંગે રાખો સદા ભુત ટોળી
ભાલે ચંદન ધરો, કંઠે વિષ ધર્યું, અમૃત આપો
દયા કરી દરશન શિવ આપો
-- શંભુ શરણે પડી

નેતિ નેતિ જ્યાં વેદ કહે છે, મારું ચિતડું ત્યાં જાવા ચહે છે
સારા જગમાં છે તું, વસું તારામાં હું, શક્તિ આપો
દયા કરી દરશન શિવ આપો
-- શંભુ શરણે પડી

આપો દૃષ્ટિમાં તેજ અનોખું, સારી સૃષ્ટિને શિવ રૂપે દેખું
મારા મનમાં વસો હૈયે આવે હસો, શાંતિ સ્થાપો
દયા કરી દરશન શિવ આપો
-- શંભુ શરણે પડી

હું તો એકલપંથ પ્રવાસી, છતાં આત્મા કેમ ઉદાસી
થાક્યો મથી રે મથી, કારણ મળતું નથી, સમજણ આપો
દયા કરી દરશન શિવ આપો
-- શંભુ શરણે પડી

શંકરદાસનું ભવ દુઃખ કાપો, નિત્ય સેવાનું શુભધન આપો
ટાળો માન મદા, ગાળો ગર્વ સદા, ભક્તિ આપો
દયા કરી દરશન શિવ આપો
-- શંભુ શરણે પડી

સુનીતા

જેમ આપ જાણો છો કે હું અમદાવાદમાં રહું છું. થોડા સમય પહેલા હું કસા કામ માટે ગામમાં ગયો. પાછા ફરતી વખતે રસ્તામાં મને ભૂખ લાગી અને મેં એક લારી પાસે ગાડી રોકી. એક ઢોસા માટે લારીવાળાને કહી ને અમે રાહ જોવા લાગ્યા. ખાવાનું આવ્યું એટલે હું ખાવા લાગ્યો. અચાનકમેં જોયું કે એક ૪ - ૫ વરસની છોકરી મારી તરફ આવી અને મારા ઢોસા તરફ જોવા લાગી. મેં પ્રેમથી તેના તરફ જોયું તો તેને કહ્યું, "કાકા મને ભૂખ લાગી છે, તમે મને ખવડાવોને". ખબર નહિ પણ તે છોકરી મને ખૂબ ભોળી લાગી અને ગમી ગઈ. તેની નાક વહેતી હતી. કપડા મેલા હતા. તે કદાચ દુનિયા માટે ભિખારી હતી. હું વિચારતો હતો ત્યાં જ તેને ફરીથી કહ્યું "કાકા મને ભૂખ લાગે છે." હું પોતાની જાતને રોકીના શક્યો અને મેં બીજો ઢોસો મંગાવ્યો. ઢોસો આવ્યો અને તેને ખાધું.

થોડી વાર પછી મેં તેને પૂછ્યું, દીકરા તારું નામ શું છે? તેણે કહ્યું "સુનીતા". પછી મેં તેણે પૂછ્યું કે દીકરા તારી માં ક્યાં છે? તેણે કહ્યું "ખોવાઈ ગઈ, ઘણા દિવસથી નથી મળતી." તે જરા પણ રોઈ નહિ પણ હા તેની આંખો માં દુખ હતું. મેં પૂછ્યું કે તારા પપ્પા ક્યાં છે? "ખબર નથી". મેં વધુ પૂછ્યું, કે તારા પપ્પા શું કરે છે? "ખબર નહિ પણ નૌકરી કરવા જાય છે" અને તે રોવા લાગી. મને ખબર ના પડે કે મારે શું કહેવું? તેનું રડવું જોઇને મારું દિલ ભરાઈ આવ્યું.

હું તેણે પોલીસ પાસે લઇ ગયો. પોલીસ બધી વાત જાણ્યા બાદ મને થોડે વાર બેસવાનું કહ્યું. હું તે છોકરી સાથે બહાર બેસી ગયો. થોડી વાર રમી ને તે છોકરે મારા ખોડામાં માથું રાખીને સુઈ ગઈ. ૨ -૩ કલાક થયા ત્યારે મને અંદર જઈને પૂછવાની ઈચ્છા થઇ પણ છોકરી જાગીના જાય એટલે રાહ જોઈ. ના ખબર પડે તો હું તે છોકરીને ઘરે લઇ જવા માંગતો હતો. જેમ મારી ૨ છોકરીઓ તેમ આપ પણ મારી ત્રીજી છોકરી. ૪ કલાકના અંતે એક પોલીસવાળા ભાઈ મારી પાસે આવ્યા અને જણાવ્યું કે તેના પિતાનો સંપર્ક કર્યું છે. તેમને ફરિયાદ લખવી હતી દીકરી ગુમ થવાની. તેઓ આવતા જ હશે થોડા સમયમાં. કલાક બાદ જયારે તેના પપ્પા આવ્યા અને જે રીતે છોકરી ને ગળે લગાવી છે તે જોઇને મને ખુબજ ખુશી થઇ. છેલ્લા એક અઠવાડિયાથી તે ગુમ હતી. પિતા અને પુત્રી નું મિલન જોઇને મારી આંખ ભરાઈ ગઈ. હું ત્યાંથી ચાલતો થયો.

પાછા વળતી વખતે મને ખુશી હતી કે તેણે તેના માં-બાપ મળી ગયા. સાથે સાથે વિચાર આવતો હતો કે જયારે હું મારી બે દીકરીઓનું કન્યાદાન કરીને આવીશ ત્યારે પણ આવું જ અનુભવ કરીશ. તેમની ખુશી જોઈ ને ખુશી પણ તેમનાથી દૂર જવાનું દુખ.

એક લવ સ્ટોરી

આજે સવારે મેં નક્કી કર્યું કે ઓફીસ ચાલતા જવું. બેગ ડ્રાઈવરને આપી દીધી અને હું ચાલતો ઓફિસે જવા નીકળ્યો. વાતાવરણમાં ઠંડક હતી અને આજે તડકો પણ નીકળેલો હતો. ચાલવાની અને ખુલા વાતાવરણનો આનંદ ઉઠાવતો હું ઓફીસ તરફ જઈ રહ્યો હતો.

ચાલતા ચાલતા રસ્તામાં મને એક સુંદર સ્ત્રી સામેથી આવતી દેખાઈ. ખૂબજ શાંત અને સુંદર ચહેરો અને તેની આંખો ખૂબજ આકર્ષક લાગી. તે કદાચ પંજાબી હતી તેવું મને તેની ડ્રેસ પરથી લાગ્યું. તેના ચહેરા પરનું કુદરતી સ્મિત અને આંખો - જેમ જેમ અમે એક બીજાથી નજીક આવતા ગયા મારી નજર તેના ચહેરા પરથી હતી જ ના શકી. જેમ જેમ અમે નજીક આવતા ગયા, મારા ધબકારા વધતા જ ગયા. અને ૨ - ૩ મિનીટ પછી જયારે એ મને ક્રોસ કરી ગઈ ત્યારે મારા દિલ એ કહ્યું - પાછળ વળી ને તેને જોવું - પણ મારા દિમાગે પરિસ્થિતિને કાબુમાં કરી. પણ તેની બીજી જ ક્ષણે મારા દિલ નો વિજય થયો અને મેં પાછળ વળીને જોયું. મને આશ્ચર્ય થયું કે તે પણ પાછળ વાડી ને મારી તરફ જોઈ રહી હતી. નજરોથી નજરો મળી અને સ્મિત ની આપ-લે થઇ અને અમે પોત પોતાની દિશામાં આગળ વધી ગયા. કદાચ તેને ખબર પડી ગઈ હતી .....

ઓફીસ તરફ ચાલવાનો બાકીનો સમય બસ એક જ ગીત મનમાં રમ્યા કરતુ હતું - દો પલ રૂકા... ખ્વાબો કા કરવાં .. ઔર ફિર ચલ દિયે ... તુમ કહાં હમ કહાં ....

બસ આ રીતે અમારી લવ સ્ટોરીનો અંત આવ્યો.

નયા ચુન્ની વાલા ડ્રેસ

રાધા દૌડતી દૌડતી આવી અને તેના પપ્પાના ખોડામાં બેસી ગઈ. પપ્પાએ પૂછ્યું કે કેમ છે દીકરા? તું આજે નીચે રમવા નથી ગયી? રાધાએ કહ્યું "ના, આજે બારે જવાની ઈચ્છા નથી. મેં લેસન પણ કરી લીધું છે. પપ્પાએ કહ્યું સરસ, મારી ડાહી દીકરી. તેને બે ચોકલેટ આપી. રાધા ચોકલેટ લઇ ને બીજા રૂમ માં જતી રહી. આજે રાધા ના ચહેરા ઉપરથી સ્મિત ગાયબ હતું. તે ખુશ નહોતી દેખાતી.

થોડી વાર પછી રાધા પછી પપ્પા પાસે આવી અને બાજુમાં બેસી ને ટીવી જોવા લાગે. પપ્પાએ રાધાને પૂછ્યું કે શું થયું? આજે તું આમ ચુપ ચાપ કેમ છે? રાધાએ કહ્યું કે પપ્પા મારો ચુન્ની વાળો ડ્રેસ જુનો થઇ ગયો છે - નવો લાવો પડશે. પપ્પાએ કહ્યું કે બેટા તારો આ ડ્રેસ તો થોડા સમય પહેલા જ લાવેલા. ખરાબ પણ નથી થયો રાધાએ કહ્યું કે ના, મને આ ડીઝાઇન સારી નથી લગતી, નવી લાવી પડશે. પપ્પા થોડી વાર સુધી જવાબ ના આપ્યો તો રાધાએ ફરીથી પૂછ્યું "કહોને પપ્પા, મારો નવો ચુન્ની વાળો ડ્રેસ ક્યારે લાવશો"?

રાધાના પપ્પાએ કહ્યું, "જયારે આ ડ્રેસ ફાટી જશે ત્યારે નવી લાવીશું."

રાધાને ખબર હતી કે આ ડ્રેસ જલ્દીથી જુનો નહિ થાય અને ફાટશે નહિ. ત્યાં સુધી પપ્પા નવી ડ્રેસ નહિ લાવે. અચાનક રાધાને કશું સુઝે છે. તે બીજા રૂમમાં જઈને તે ડ્રેસ કાતર વળે થોડે કાપી નાખે છે. અને પછી તે ડ્રેસ પહેરીને નીચે રમવા ભાગી જાય છે. થોડે વાર રમ્યા બાદ પાછી આવીને પપ્પા પાસે બેસી જાય છે. પપ્પાને થોડે વાર જોયા પાછી કહે છે "પપ્પા, હું નીચે રમતી હતી ત્યારે મારો ડ્રેસ ફાટી ગયો. હવે નવો ચુન્ની વાળો ડ્રેસ લાવી દો".

બીજા દિવસે પપ્પાએ રાધાને તેની પસંદનો ચુન્ની વાળો ડ્રેસ લાવી દીધો !

હું શું હોઈશ?

મેં મારી વ્યાવસાઈક ઝીંદગીની શરૂઆત લગભગ ૧૦ વર્ષ પહેલા કરી. તે સમયે હું મારા પરિવાર, પ્રેમીઓ અને મિત્રોથી ઘણો નજીક હતો. હું એક સારો છોકરો હતો ઝીંદગી પ્રત્યેનું વલણ / દ્રષ્ટિકોણ ખુબજ અલગ હતું. મારી પાસે બધા માટે ખુબજ સમય હતો અને હું ખુશ હતો. નૌકરીમાં હું નવો નવો હતો અને હું એટલો ખુશ ના હતો કારણકે મારા ઉપરી લોકો મને જલસા કરવાનો સમય જ નહોતા આપતા.

 આજે લગભગ ૧૦ વર્ષો પછી હું બહુ સારી નહિ તો સારી એવી પ્રગતિ કરી છે. આજે મારી આંતર રાષ્ટ્રીય સંસ્થામાં હું નિયામકો, વ્યસ્થાપકો અને એવા મોટા લોકો સાથે સીધે વાત કરી શકું છું અને તેઓ મને ઘણી મિટિંગમાં બોલાવે પણ છે. પણ આજે મારો હર્દય ૧૦ વર્ષ પહેલા જેવો નથી. હું ભાગ્યેજ મારા પરિવારની વાતોમાં શામેલ થાઉં છું. મારી પત્નીને પણ એ જ ફરિયાદ છે - કે મારી પાસે તેની માટે પણ ટાઇમ નથી. હું મારા જુના મિત્રો સાથે વાત નથી કરતો.

આજે મારો ઝીંદગી પ્રત્યેનું દ્રષ્ટિકોણ બદલાઈ ગયું છે. મારામાં ઘણું "Attitude " આવી ગયું છે. હું ૧૦ વર્ષ પહેલા કરતા આજે તદ્દન અલગ રીતે વાત કરું છું - પણ હું મારી નૌકરીથી ખુબજ ખુશ છું અને તેને માણું છું. પણ શું હું મારી ઝીંદગી માણું છું?

તમે કહેશો કે આમાં નવું શું છે?
મારો જવાબ - કશું પણ નહિ.

હું આ બધું લખું છું કારણ કે મને ખબર છે કે મારામાં ઘણા બધા બદલાવો આવ્યા છે પાછલા ૧૦ વર્ષોમાં. ઘણા ખરા બદલાવો આ સમય દરમ્યાન આવેલા સંકટોના કારણે છે અને આ ફક્ત પાછલા ૧૦ વર્ષોમાં જ. આવતા ૧૦ વર્ષોમાં શું થશે?

મને આ બદલાવો ના સારા અને ખરાબ પરિણામો પણ ધ્યાનમાં છે. હા, હું મારી જાતને ૧૦ વર્ષો પહેલા જેવો નથી રાખી શકયો - અને આવતા વર્ષો માં અનુભવો અને સંકટો મુજબ હું બદલાતો રહીશ - વ્યવસાયિક રીતે પ્રગતિ કરતો રહીશ. મને ખબર નથી કે હું શું હોઈશ?

હું એટલું તો જરૂર કહેવા માંગીશ કે આ વાર્તા ઘણાબધા લોકોની છે આજના જમાનામાં. જે લોકો નોકરીમાં હમેશા પ્રગતિ કરતા રહેતા હોય છે પણ પોતાના પરિવાર, ઝીંદગી અને ખુશીઓ થી દૂર થતા જાય છે.

આ બૈરાઓ.......

થોડા સમય પહેલા મારે અમદાવાદથી મુંબઈ ટ્રૈનમાં જવાનું થયું. ટ્રૈન છ કલાક મોડી હતી. રાતના ૧૧ વાગે અમદાવાદથી ટ્રૈન ઉપડી અને સવારે ૬ વાગે હું મુંબઈ પહોચ્યો. ઈચ્છા હતી કે રાતના સારી ઊંઘ કરીશ. મારી નીચેની સિટ હતી પણ એક સ્ત્રીની વિનતી માનીને ઉપરની સીટ સ્વીકારી લીધી.

ટીના, મીના અને ફઈબા.
ટીનાએ મને સીટ બદલવાની વિનતી કરી હતી. ટીના અને મીના બંને કાકી બહેનો હતી. ટીના અને મીનાના પિતાની બહેન એટલે ફઈબા. તેઓ અમદાવાદથી મુંબઈ કોઈ સંબંધીના લગ્નમાં જઈ રહ્યા હતા. તેઓ ખૂબજ ખુશ હતા અને આ સફર માણી રહ્યા હતા. હું ઉપરની સીટમાં ઊંઘવાની કોશિસ કરી રહ્યો હતો અને તેઓની વાતો એકાદ બે કલાક જેટલે સાંભળી. મને એમ છે કે તેઓ આખી રાત વાતો કરી રહ્યા હતા અને ખૂબ જ ખુશ હતા.

ટીનાના પિતાજીનું ઘણા વર્ષો પહેલા અવસાન થઇ ગયું હતું. ટીના તેના કાકાના ઘરે મોટી થઇ. તેના કાકાએ તેને ભણાવી અને લગ્ન કર્યાં. ટીનાનો પતિ ધંધામાં સારું કમાતો હતો અને વધુ સમય તેના મોટાભાઈના છોકરાને આપતો હતો. તેને પોતાના ભત્રીજાની બધી માંગો પૂરી કરતો હતો. પટેલસાહેબ પોતાની પત્ની ટીનાથી અતિ પ્રેમ નહોતા કરતા. તેમની વચ્ચે અવાર નવાર ઝગડા થતા. ટીના પોતાના લગ્નથી નાખુશ હતી પરંતુ તેની પાસે બીજો કોઈ ઉપાય નહતો. છુટાછેડા લેવા માટે એકજ બીક હતી - સમાજ શું કહેશે - ત્રણ બાળકોની માંએ છુટાછેડા લીધા? પટેલસાહેબે થોડા સમય પહેલાજ એક નવી ગાડી લીધી પણ તેમનો ભત્રીજો તેનો વધુ ઉપયોગ કરતો હતો. ટીનાને ત્રણ છોકરા અને એક ભત્રીજો હતો. પટેલસાહેબ અને તેમની પત્ની ટીના વિષે બીજી ઘણી બધી માહિતીઓ છે.

મીનાના પિતાજીએ ટીનાના લગ્ન કર્યાં હતા. તેમને પોતાની પુત્રી મીના માટે જરૂરથી સારું ઘર જોયું હશે પણ હાલમાં ટીનનો વર સારું કમાય છે. મીનાના બે છોકરા છે અને તેઓ પણ આ સફરમાં સાથે જ છે. મીના બહુજ ઓછુ બોલતી હતી પણ હા તેનું સ્મિત ખુબજ સારું હતું. તેના પતિએ તેની ઉપર ઘણી વખત હાથ ઉપાડ્યો હતો પરંતુ મીના એટલે ભારતીય નારી - ક્યાં પણ ફરિયાદ નહોતી કરતી. અંતે તે પોતાના પરિવાર અને પતિ સાથે ખુશ હતી.

ફઈબાની વાર્તા આનાથી પણ નાની છે. તેમના પતિ એક ડ્રાઇવર છે. તેમના લગ્ન ૧૯૮૦ની સાલમાં થયા હતા અને તેઓ તેમના લગ્ન જીવનથી ખુબજ ખુશ હતા. ફઈબા મુંબઈ પહેલીવાર જઈ રહ્યા હતા.તેઓ આ ટ્રૈનની મુસાફરીથી થોડા નાખુશ હતા અને બીજી વખત ટ્રૈનની મુસાફરી નહિ કરે. હા, એક વાત કહેવાની તો રહી ગઈ. આ ટ્રૈન ૬ કલાક મોડી હતી અને આ ૬ કલાક દરમ્યાન તેઓ બીજી ટ્રૈનમાં ચડી ગયા હતા અને પછી તેમને ચાલતી ટ્રૈનમાંથી ઉતરવું પડ્યું.

તમે ટીના, મીના અને તેમની ફઈબા વિષે વાંચ્યું - હવે આ વાંચો - 
મેં તેઓ સાથે કદી વાત નથી કરી મારી સીટ બદલ્યા પછી. મેં તેમને એક પણ સવાલ નહોતો કર્યો. મેં તેમના પરિવાર અને પતિ વિષે જરા પણ નથી પૂછ્યું. મેં ઊંઘવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. આ તો બસ તેઓએ એટલી બધી વાતો કરી અને આ બધી વાતો મને ખબર પડી. જયારે મુંબઈમાં ઉતાર્યો ત્યારે મનમાં એકજ વિચાર હતો - આ બૈરાઓ બહુજ બોલે છે.

આ બધું વાંચ્યા પછી માથું દુખે છે? 

મારું પણ દુખતું હતું આ મુસાફરી પછી.

પ્રવાસ - પૂર્વ આફ્રિકા - કોન્ગો

હાલમાં હું કેન્યામાં છું અને મારું કામ પૂર્વ આફ્રિકાના દેશોમાં ચાલી રહેલા રાહતકાર્યોને મદદરૂપ થવાનું છે. અહી મને કોન્ગો, કેન્યા, દક્ષીણ સુદાન, સોમાલિયા, ઈથિઓપિઆ, વગેરે દેશો વિષે જાણવાનો મોકો મળ્યો. ચાલો આજે થોડું કોન્ગો વિષે વાત કરીએ.

કોન્ગો : કોન્ગો આફ્રિકાનો સૌથી મોટો દેશ છે અને આ દેશ પર કુદરત ખુબજ મેહરબાન છે. અહી મિનરલ્સ અને ખનીજ નો પુષ્કળ ભંડાર છે. અહી સોનું પણ પુષ્કળ પ્રમાણ માં છે. આ દેશની ધરતી પણ ખુબજ ઉપજાઉ છે. આ દેશની વસ્તી લગભગ ૭.૭ કરોડની છે અને તેમાંથી અંદાજે ૨૦ લાખ લોકો વિસ્થાપિત છે. વિસ્થાપિત એટલે જયારે લોકોને અમુક બાહ્ય કારણોસર પોતાનો ઘર છોડવું પડે. આ સિવાય અંદાજે ૫ લાખ જેટલા લોકો દેશ છોડીને વિદેશમાં રેફયુજી કેમ્પમાં રહે છે. અહી આ લોકોની મુખ્ય સમસ્યા આંતરિક લડાઈ, ગરીબી, અત્યાચાર, મૂળભૂત જરૂરીયાતોની અસુવિધા, વગેરે કારણો છે. કોન્ગોમાં ઘણી બધી બળવાખોર સંગઠનો (રેબેલ ગ્રુપ) છે. આ સંગઠનો અને સરકારી આર્મી વચ્ચે આવર નવાર યુદ્ધ થયા કરે છે. જેનો સીધો અસર ત્યાં આજુ બાજુ વસતા લોકો પર થાય છે. લોકો પોતાના ઘર અને જમીન છોડીને સુરક્ષિત સ્થાનો પર જવા લાગે છે. વેપાર ધંધો ઠપ થઇ જાય છે.

બાળકો, સ્ત્રીઓ, વ્રદ્ધો અને બીમાર લોકો આ સમસ્યાનો મુખ્ય ભોગ બને છે. જવાન બાળકો અને યુવાનો આવા સંગઠનોમાં જોડવા માટે મજબૂર થાય છે અથવા તેમને મજબૂર કરવામાં આવે છે. એવું પણ જોવા મળે છે કે યુવાનો હથિયાર મેળવવાની ઘેલછામાં, પોતાને તાકાતવર બતાવવા માટે અને બેકારી ની અવસ્થામાં આવા સંગઠનોમાં જોડાઈ જાય છે. આવું પાછલા ઘણા વર્ષોથી ચાલી રહ્યું છે અને આનાથી લાચાર લોકો પર સમાજમાં અત્યાચાર વધતો રહ્યો છે. એક સર્વે મુજબ કોન્ગો માં દર રોજ ૧૧૦૦ થી વધુ મહિલાઓ (૧૪ થી ૪૯ વર્ષ ની ઉમર) ઉપર બળાત્કાર ગુજારવામાં આવે છે. એટલે કે અંદાજે ૪ લાખથી વધુ એક વર્ષમાં. આ સુર્વે ૨૦૦૭માં થયો હતો. એવું કહેવાય છે કે ૨૦૦૮ માં આ આંકડા બમણા થયા હતા અને ત્યાર પછી વધતા જ રહે છે. ૨૦૦૮ - ૦૯ ની સાલમાં જયારે હું યુગાન્ડા અને કોન્ગોની સીમા પર કામ કરતો હતો ત્યારે કોન્ગોના ઉત્તર ગોમાથી લોકો યુગાન્ડામાં આવતા હતા. આ સમયે ૧૭ જેટલા યુવાનો પોતાના પરિવાર ને મુકવા આવ્યા - કદાચ તે યુવાનો પણ એવાજ કોઈ સંગઠનમાં કામ કરતા હતા. ૧૭ યુવાનનો ના પરિવાર માં ૭૪ પત્નીઓ અને ૨૫૮ બાળકો હતા. આ મારા માટે આશ્ચર્ય જનક વાત હતી.

જયારે લોકો બેઘર થઇને સુરક્ષિત સ્થાને થોડા સમય માટે સ્થળાંતર કરે છે ત્યારે તેમની મુખ્ય જરૂરિયાત પાણી, ઘર, દવા / આરોગ્ય સુવિધા, અન્ન વગેરે હોય છે.

હાલમાં ઉત્તર કોન્ગોની (ગોમા અને કીવું વિસ્તાર) પરિસ્થિતિ ખુબજ તંગ છે અને ત્યાં હું આશા કરું કે આવતા થોડા સમયમાં મને ત્યાં કામ કરવાનો મોકો મળે.

જળકમળ છાંડી જાને બાળા

જળકમળ છાંડી જાને બાળા, સ્વામી અમારો જાગશે
જાગશે, તને મારશે, મને બાળહત્યા લાગશે … જળકમળ

કહે રે બાળક તું મારગ ભૂલ્યો? કે તારા વેરીએ વળાવીયો?
નિશ્ચે તારો કાળ જ ખૂટ્યો, અહીંયા તે શીદ આવિયો? … જળકમળ

નથી નાગણ હું મારગ ભૂલ્યો, કે મારા વેરીએ વળાવિયો,
મથુરા નગરીમાં જુગટુ રમતાં નાગનું શીશ હારિયો … જળકમળ

રંગે રૂડો, રૂપે પુરો, દીસંતો કોડિલો કોડામણો,
તારી માતાએ કેટલા જનમ્યાં, તેમાં તું અળખામણો … જળકમળ

મારી માતાએ બેઉ જનમ્યાં, તેમાં હું નટવર નાનડો,
જગાડ તારા નાગને, મારું નામ કૃષ્ણ કાનુડો … જળકમળ

લાખ સવાનો મારો હાર આપું, આપું હું તુજને દોરિયો,
એટલું મારા નાગથી છાનું, આપું તુજને ચોરિયો … જળકમળ

શું કરું નાગણ હાર તારો ? શું કરું તારો દોરિયો ?
શાને કાજે નાગણ તારે કરવી ઘરમાં ચોરીઓ ? …જળકમળ

ચરણ ચાંપી, મૂછ મરડી, નાગણે નાગ જગાડિયો,
ઉઠોને બળવંત કોઇ, બારણે બાળક આવિયો … જળકમળ

બેઉ બળિયા બાથે વળગ્યાં, કૃષ્ણે કાળીનાગ નાથિયો,
સહસ્ત્ર ફેણ ફુંફવે, જેમ ગગન ગાજે હાથિયો … જળકમળ

નાગણ સહુ વિલાપ કરે છે, નાગને બહુ દુ:ખ આપશે,
મથુરા નગરીમાં લઇ જશે, પછી નાગનું શીશ કાપશે … જળકમળ

બેઉ કર જોડી વિનવે, સ્વામી ! મુકો અમારા કંથને,
અમે અપરાધી કાંઇ ન સમજ્યાં, ન ઓળખ્યાં ભગવંતને … જળકમળ

થાળ ભરીને નાગણ સર્વે, મોતીડે કૃષ્ણ વધાવિયો,
નરસૈંયાના નાથ પાસેથી, નાગણે નાગ છોડાવિયો … જળકમળ

 - નરસિંહ મહેતા

કાનજી તારી મા કહેશે

કાનજી તારી મા કહેશે પણ અમે કાનુડો કહેશું રે...
એટલું કહેતા નહી માને તો ગોકુળ મેલી દેશું રે... કાનજી.

માખણ ખાતાં નહોતું આવડતું મુખ હતું તારૂં એંઠુ રે...
ગોપીઓએ તારું ઘર કેરાણુ જઈ ખુણામાં પેઠું રે... કાનજી.

ઝુલણ પહેરતાં નહોતું આવડતું અમે તે દી' પહેરાવતાં રે...
ભરવાડોની ગાળ્યું ખાતો અમે તે દિ' છોડાવતાં રે... કાનજી.

કાલો ઘેલો તારા માત-પિતાનો અમને શેના કોડ રે...
કરમ સંજોગે આવી ભરાણા આંગણાં જોડાજોડ રે... કાનજી.

ઘૂટણીયા ભેર હાલતો ચાલતો બોલતો કાલું ઘેલું રે...
ભલે મલ્યા મહેતા નરસિંહના સ્વામી પ્રેમ ભક્તિમાં રેલું રે...કાનજી.

 - નરસિંહ મહેતા

આ દીકરીઓ મોટી કેમ થઇ જતી હશે...?

વ્હાલના વિશાલ દરિયામાંથી

સમજણની સરિતા કેમ થઇ જતી હશે..?

આ દીકરીઓ મોટી...

મારે ઘેર ક્યારે આવશો પૂછવું હતું

તો ક્યારેય તમને નહિ છોડું શીદને કહેતી હશે...?

આ દીકરીઓ મોટી...

હમણાં તો ચોકલેટ માટે એને લડતી

ને આજ દવા મને કેમ ખવડાવતી હશે...?

આ દીકરીઓ મોટી...

આમ તો જુવો તો મારી જ છે એ સુગંધ

પણ ફોરમ બની એના ઘરે કેમ પ્રસરાવતી હશે..?

આ દીકરીઓ મોટી...

યોગેશસિહ ઠાકોર....

ઝીંદગી ઝીંદગી

ફેલાવું જો હાથ મારા તો તારી ખુદાઈ દુર નથી
પણ હું માંગું ને તું આપે તે વાત મને મંજુર નથી



છીદ્ર વાળૂં વહાણ છે.
તો છે.

પાણીને તેની જાણ છે.
તો છે.

હવે શું કરવાનું રહ્યુ પણ
શ્વાસની ખેંચતાણ છે
તો છે.

મસ્તી વિના ઝીંદગી હસતી નથી
જે રડે છે તેની દુનિયા વસ્તી નથી